Graffiti

Anweledig ganodd – “Os dachi isio neud graffiti / gwnewch graffiti Cymraeg.” Ac ysgrifennu am graffiti, a graffiti Cymraeg yn arbennig a wnaeth Myrddin ap Dafydd yn Llafar Gwlad, 32. Fel y dywed Myrddin “yn ôl rhai, mae rhywbeth cyntefig, tiriogaethol yn perthyn i’r arfer o sgwennu graffiti.” Ac mi allai innau dystio i hynny; wedi prynhawn hir o baentio parlwr y tŷ yn 14 Ffordd Portland, Aberystwyth y llynedd, roedd fy ffrind a minnau am adael ein marc –

Ydi, mae gadael marc fel hyn yn perthyn chwedl Myrddin “yn agos i gi sy’n codi’i goes ar geir, ar lampau ac ar goed er mwyn dangos mai ei batch bach o ydi’r tir hwnnw!” Cofia Myrddin iddo weld y geiriau “English visited Panti” gyda dyddiad oddi tano yn Neuadd Breswyl Gymraeg Pantycelyn yn Aberystwyth. Er imi breswylio am ddwy flynedd ym Mhantycelyn, welais i erioed mo’r geiriau hynny – ond cyn symud o’r Neuadd ddwy flynedd yn ôl, roeddem fel criw o ffrindiau am adael ein hôl ar Bantycelyn. Crafodd pawb eu henwau ar eu drysau gyda’r flwyddyn oddi tano. Llwyddodd ambell un ohonom fynd ar y parapet a wir i chi mae ein henwau yno o hyd! Gwireddodd eraill uchelgais i ymweld â’r bar ym Mhantycelyn. Wrth gwrs, mae’r ‘bar’ hwnnw wedi ei gau ers blynyddoedd bellach ac er ceisio ‘torri fewn’ i’r bar ar ôl nosweithiau meddwol, dim ond ar ddiwedd fy nghyfnod ym Mhantycelyn y cefais weld y lle drosof fy hun. Erbyn hyn, lle storio matresi, cadeiriau a byrddau ydyw ond yr hyn a’m rhyfeddodd oedd bod y waliau wedi eu plastro â phosteri, enwau a sloganau gwahanol.

Yn sicr, fe ddefnyddiwyd waliau Pantycelyn i gyhoeddi negeseuon gwleidyddol. Yma yng Nghymru, rydym wedi gweld sawl cenhedlaeth o sloganau, o ‘Cofiwch Dryweryn’ i ‘Meibion Glyndŵr’. Cyfeiria Myrddin at un o’r rhai mwyaf gogleisiol sef honno a baentiwyd ar dro siarp ger Corris. “Caution” meddai’r paent, gair digon disgwyliedig ar dro o’r fath – ond wele’r ychwanegiad “Revolution in Progress”. 1969 oedd hynny. Tydi’r sgwennu ddim yno mwyach na’r wal chwaith.

Sonia Myrddin am graffiti gwleidyddol mewn gwledydd eraill hefyd. Dywed –

“Yng Ngogledd Iwerddon, er enghraifft, mae talcenni tai wedi eu haddurno’n drawiadol gan ddarlunio’r gwahanol safbwyntiau gwleidyddol. Marcio’r diriogaeth unwaith eto, ond mae lle i sylw gwreiddiol, ysgafnach ar dro. Ar wal un tŷ, sgrialwyd y slogan “Throw well, throw shell” yn niwedd y chwedegau. Daeth yr hanes i glyw ffotograffydd newyddiadurol ond pan aeth ef yno i dynnu llun y graffiti, roedd y tŷ erbyn hynny wedi cael ei losgi i’r llawr.”

Mae’n werth dilyn yr #graffiticymraeg ar Twitter – yno fe welwch enghreifftiau o graffiti gwahanol ar draws Cymru – o ‘Twll tin y cwin’ i ‘Tom Jones am byth’. Yno, ymysg y lluniau fe welwch graffiti o’r geiriau ‘Cymru Rydd’ sydd i’w weld ar gopa Garn Boduan, ger Nefyn ym Mhen Llŷn. Byddaf yn cerdded yn wythnosol bron i Garn Boduan, a’r peth cyntaf a wnaf wrth gyrraedd y copa yw sefyll ar y slabyn carreg sydd wedi ei baentio â’r geiriau ‘Cymru Rydd.’ Efallai mai fi sy’n colli arni, ond byddaf yn teimlo rhyw wefr anhygoel bob tro o deimlo’r geiriau dan fy sawdl ac yna codi llygaid i weld Pen Llŷn yn agor fel llyfr o’m blaen.

Wyddoch chi am fwy o graffiti fel hyn? Cofiwch yrru pwt neu lun os y gwyddoch am graffiti diddorol. Yn sicr, mae angen mwy o graffiti Cymraeg yng Nghymru. Holodd Myrddin pam fod cyn lleied o graffiti Cymraeg ar gael mewn tai bach? Gofynnodd ai “methu fforddio ffelt-pen neu fethu meddwl am ddim byd newydd i’w ddweud” ydym ni? Cyfeiriodd at un tŷ bach diddorol oedd yn llawn graffiti gwahanol sef tŷ bach yn yr Hen Lolfa yn Nhalybont. Dyfynnaf gasgliad o ddoethinebau’r muriau –

“Does dim graddau o fasdads” – G. Huws
“Waeth iti garreg na thwll!” – S. Johnson
“Dim myg i gyd yw Duw” – E. Pontshân
“Wa’th ti enjoio leiff mo’r dam bit” – D. Bontgoch
“Pa leshad i ddyn os cyll efe yr holl fyd, ac ennill ei enaid ei hun” – Wil Sam

A dyma rai dienw oddi ar waliau yr un geudy prysur:

“Perffeithrwydd yw nod yr eilradd”
“Mae awgrym yn creu; mae gosodiad yn lladd.”
“Y lleiafrif sydd wastad yn iawn”
“Bydd yn ymarferol – mynna’r amhosibl”
“Gwae chwi pan ddywedo dyn yn dda amdanoch.”

Dyfynna Myrddin hefyd bennill gan Glyn Roberts a gyfansoddodd ar gyfer y Talwrn. A dyma fo i chi –

Pennill Graffiti
Ar wal y tŷ bach

Confucius a ddywedodd;
“Eistedd i lawr mewn hedd –
Os siglo y bo’r gadwyn
Cynhesach fydd y sedd.”

I gloi, dyma sôn am un graffiti sy’n dipyn o ffefryn gan Myrddin. Fel y gwyddoch, mae amryw o dai bach bellach yn cael eu paentio â phaent lympiog, glosi dros ben – paent gwrth-graffiti. Ond anghofiwyd paentio’r to mewn un o’r tai bach hyn ac arno mewn llythrennau mân, mân, yr oedd yn rhaid ymestyn ar flaenau’ch traed i graffu arnynt, oedd y geiriau hyn –

“Os wyt ti’n medru darllen hwn,
rwyt ti’n gwlychu dy esgidiau.”