Darllenais yr erthygl ‘Olwyn a Chloc’ yn Rhifyn 56 o Llafar Gwlad gyda diddordeb gan mai fy nhaid Gareth Maelor a’i hysgrifennodd. Ynddi mae cyfeiriad at gloc hynod yn perthyn i’r ddeunawfed ganrif, oedd yn fferm y Goppa, Trawsfynydd. Ysgrifennwyd yr erthygl yn 1997 ac fe allwch ei darllen yma. Tybed ydy’r cloc yno o hyd?
Mae rhai teuluoedd yn ffodus bod ganddyn nhw greiriau teulu. Dic Goodman Jones yw awdur y soned sydd yn sôn amdano yn weindio hen gloc mawr y teulu fel y gwnaeth ei dad a’i daid o’i flaen. Does dim cloc mawr dresel fawr gymreig na chwpwrdd tridarn yn eiddo i’n teulu ni; mae rheiny wedi mynd rhwng y cŵn a’r brain a dau hen daid wedi’u gwerthu i ddynion hel antiques oedd yn ymweld â thai ers stalwm gan feddwl y byddai cwpwrdd modern yn well o lawer. Syrthiodd y ddau i’r trap gan feddwl eu bod yn taro bargen â’r Saeeson hyn oedd yn hela tai am hen greiriau a bellach mae’r ddresel a’r llestri gleision wedi hen fynd dros glawdd Offa i rywle.
Na, does genni ddim crair na chreiriau gwerthfawr yn ein meddiant fel teulu ond mae gen i hwn
Be’ ‘dio? Bocs cyflog. Bocs dal cyflog prin John Samuel Jones, hen hen daid i mi. Gweithiai yn chwarel yr Oakley ym Mlaenau Ffestiniog ac roedd gan pob chwarelwr ddisg efydd a rhif arno. Ar ddiwrnod cyflog byddai’n cyflwyno ei ddisg i’r clerc cyflogau a byddai hwnnw yn rhoi iddo ei gyflog mewn bocs efo’r un rhif.
Amrywiai’r cyflog yn ôl y llechi a wnaed gan y chwarelwr. 208 oedd rhif bocs John Samuel Jones. Yn yr hen Lyfr Emynau geiriau agoriadol Emyn rhif 208 oedd –
“Dyma frawd a annwyd inni
Erbyn cledi a phob clwy…”
Geiriau addas i chwarelwr a wyddai am gledi gwaith a chlwy y garreg las.
Dyma grair arall sydd gennym fel teulu –
Ond y tro hwn ni chofnodais beth ddywedodd fy nhaid amdano. Yr unig beth a gofiaf iddo ddweud amdano yw ei fod wedi dod o gartref perthynas i Hedd Wyn. Beth oedd ei bwrpas? Rhywbeth yn ymwneud â bara ceirch rwy’n amau. Tybed fedr rywun roi goleuni ar y mater? Ac wrth gwrs os oes gennych chwithau focs cyflog neu grair difyr arall sy’n perthyn i’ch teulu chi, rhowch wybod.
Llafar Gwlad 