Gyda brwdfrydedd y darllenais Llafar Gwlad, 126. Roedd y geiriau ‘Gwlad yn llefaru’ a’r llun o bosteri ‘Yes’ ar glawr y rhifyn yn ddigon i’m perswadio i ddarllen mwy. Do, bu llawer yng Nghymru yn dilyn ymgyrch y refferendwm ar annibyniaeth yn yr Alban. Roeddwn i yn un o’r bobl hynny. Bûm gyda phedwar myfyriwr ar hugain arall yng Nghaeredin i gefnogi’r ymgyrch ‘ie’ ac i fod yn dyst i’r trobwynt anhygoel yma mewn hanes. ‘Na’ bleidleisiodd yr Alban yn y diwedd, ond yr ‘Ie’ sydd wedi ennill tir. Dim ond ychydig wythnosau yn ôl, y cipiodd yr SNP 56 sedd o 59 sedd posib yn yr etholiad cyffredinol. Yn sicr, fe ddangosodd y refferendwm fod dyfodol amgenach yn bosibl, ac mai lleisiau pobl, nid lleisiau gwleidyddion sydd bwysicaf.
Fel y dywed yr erthygl yn Llafar Gwlad – “ymhob caffi, tafarn ac ar bob stryd, bws a thrên, roedd trafod a dadlau,” Difyr oedd darllen geiriau Aled o Chwilog. Meddai fel hyn – “Roedd dau o’r dynion tacsis ges i ar dân isio trafod. Bob tro y byddan ni’n stopio wrth olau coch, roeddan nhw’n troi atom ni, braich dros gefn y gadair, ac yn pregethu’n huawdl dros annibyniaeth ymhell ar ôl i’r golau droi’n wyrdd”.
Holais un arall oedd ar y daith gyda mi, Osian Elias, am ei argraffiadau ef o’r refferendwn. Dywedodd-
Cefais fy mhrofiad arwyddocaol cyntaf ar y trên, wrth wrando ar sgwrs Albanwr a oedd yn dychwelyd o Bournemouth i’r Alban i bleidleisio. Roedd yn traethu rhesymau a oedd yn ymddangos imi fel pe bai’n ymbil ar ei gynulleidfa.
Penderfynais ei herio ar ôl tuag awr; ai ddim i fanylion ond ar ôl sgwrs hir (roedd hi’n siwrne 7 awr!) dyma ddarganfod y rheswm pam ei fod wedi bod yn Bournemouth: i ddianc oddi wrth ei wraig ‘Britnat’!
Roedd ei wraig wedi gorchuddio’r tŷ â Jac yr Undeb, ac roedd y dyn wedi cael llond bol ar ei harddeliad o naratif yr ymgyrch ‘Better Together’ – felly bu iddo ddianc am wythnos i Bournemouth. Wrth adael y trên, cyfaddefodd y byddai bellach yn debygol o bleidleisio ‘Ie,’ ond na fyddai’n cyfaddef hynny wrth ei wraig!
… Wrth iddi nesáu at 10 o’r gloch, gwnaethom ein ffordd tuag at dafarn nad oedd ond tafliad carreg o’r Senedd, Holyrood. Diolch i’r drefn, nid oedd cefnogwyr ‘Na’ i’w gweld yn unman; ond roedd cynrychiolaeth sylweddol o genhedloedd is-wladwriaethol Ewrop: Cymru, Catalania,Gwlad Y Basg, Galicia, Llydaw, Friesland, Bavaria, De Tyrol a sawl baner arall nad oeddwn yn ei hadnabod.
Credaf y gallaf ddatgan yn weddol ffyddiog na fyddaf eto mewn un man gyda chymaint o genhedloedd amrywiol eto yn fy mywyd. Roedd yr awyrgylch yn hollol unigryw, ac er fy nisgyblaeth bersonol i beidio â dychmygu’r potensial am bleidlais ‘Ie’ roedd hyder tawel yr Albanwyr a gwefr presenoldeb yr ystod o genhedloedd yn heintus.
‘Dyw hi ddim yn bert i adrodd stori weddill y noson, dim ond i nodi bod hi’n noson emosiynol. Disgrifiodd Simon Brooks y brifddinas fel cynhebrwng ar fore dydd Gwener. Mae’n wir iddi fod yn fore niwlog a llwyd, a bod gweld pobl yn mynd o gwmpas eu gwaith fel arfer yn od – ond wedi meddwl dyma oedd i’w ddisgwyl. Yr ymagwedd ymysg cefnogwyr ‘Ie’ oedd hyder tawel, y math o hyder nad oedd yn mynd i gael ei effeithio’n ormodol gan y canlyniad.
Rhai o aelodau CWGA (Cymdeithas Wleidyddiaeth Gymraeg Aberystwyth) aeth i’r Alban ar gyfer y refferendwm.
Dau arall a rannodd eu straeon a’u profiadau oedd Richard Owen a Simon Brooks. Dyma ddywedodd y ddau yn Llafar Gwlad –
Ond beth am Gymru yn hyn i gyd? Dyma oedd gan Osian i’w ddweud – “Cynigiodd Rhodri Morgan y dylai Cymru dderbyn gwobr am ein hymddygiad da (gonest!) Hynny yw – dylid gwobrwyo diffyg asgwrn cefn y Cymry: mwy o friwsion oddi ar fwrdd San Steffan. Yn bersonol, rwy’n teimlo mai gwers yr Alban yw dilyn cyngor Tecwyn Ifan a “gwrthod bod yn blant bach da.”
Llafar Gwlad 