Archaeoleg

Er Haf 2013, un o gyfranwyr sefydlog Llafar Gwlad yw’r canwr, yr arbenigwr cerddoriaeth, y colofnwr, yr awdur a’r archeolegwr Rhys Mwyn. Mae’n rhaid imi gyfaddef, nad oes gen i affliw o ddiddordeb mewn archaeoleg. Neu felly y meddyliwn cyn i mi darllen ‘Dyddiadur cloddiwr Rhys Mwy, Haf 2013’, Llafar Gwlad, 122. Gallwch ddarllen yr erthygl drwy ddilyn y linc yma i flog Rhys Mwyn –

http://rhysmwyn.blogspot.co.uk/2013/11/dyddiadur-cloddio-haf-2013-llafar-gwlad.html?spref=tw

Difyr oedd darllen am y gwaith archaeoleg sy’n digwydd ar safle Meillionydd, ym Mhen Llŷn; safle a ddisgrifir fel ‘cylchfur dwbl’ sef “safle amaethyddol gan ddau glawdd, math o safle sydd yn nodweddiadol o Ben Llŷn.” Fel y dywed Rhys ei hun, y mae’n arwain teithiau ysgolion o amgylch y gwaith cloddio archaeolegol ym Meillionydd ers rhyw bum mlynedd bellach. Gwn am sawl un sydd wedi bod ar y teithiau hyn ac wedi mwynhau’n arw – hyd yn oed y bobl hynny sydd fel finnau, yn llawn rhagfarnau yn erbyn archaeoleg. Maent oll fel pe baent yn cael eu gwyrdroi gan Rhys. Braf oedd darllen yn yr erthygl hefyd fod disgyblion Ysgol Botwnnog a Crud y Werin, Aberdaron yn dangos diddordeb byw mewn olion dyn ar y tirwedd. I ddyfynnu Rhys – “mae eu cwestiynau yn rhai da, mae eu rhesymeg yn wych a chlywed Cymraeg pur Pen Llŷn gan y bobl ifanc yn dod â dagrau i’m llygaid. Roedd eu hymweliadau yn codi calon rhywun…”

A da fod pobl ifanc Llŷn yn dangos diddordeb oherwydd byddwch yn onest, rhai gwael ydym ni fel Cymry am gofio a chadw ein trysorau ynde? Cenedl sydd ddim yn hoffi brolio nac ymffrostio ydi Cymru. Rydym ni yn bathetig ddiymhongar. “Diffyg hyder mewn gwlad wedi ei choloneiddio” ys dywed Adam Price. Rhyw deimladau ddigon tebyg oedd gan Rhys yn yr erthygl ‘Nodiadau Archaeolegol’ Llafar Gwlad, 127. Sonia fel y bu yntau a Myrddin ap Dafydd yn cymryd rhan mewn sgwrs ynglŷn â llysoedd tywysogion Gwynedd yn yr Eisteddfod Genedlaethol yn 2014. Edrych ar y dystiolaeth ddisgrifiadol o fywyd yn y llys o’r hen gywyddau wnaeth Myrddin a chyfraniad Rhys wedyn oedd awgrymu pa dystiolaeth archaeolegol oedd yn bodoli i gadarnhau neu i ategu hynny. Yn ystod y sgwrs, enwyd lleoliadau fel Castell Prysor a Chastell Carn Dochan, safleoedd sydd â chysylltiad â thywysogion Gwynedd a gwnaeth hynny i Rhys sylweddoli fod ein hymwybyddiaeth fel Cymry Cymraeg o safleoedd fel Carn Dochan yn llawer rhy isel.

Oes, mae llefydd o bwys yng Nghymru y dylai pob Cymro ymweld â nhw ond nid yw’r mannau hynny yn cael sylw gan y wasg na’r cyfryngau. Ar wahân i Stadiwm a Chanolfan y Mileniwm nid yw’r wasg yn rhoi sylw go iawn i lefydd o bwys ddiddordeb hanesyddol ac archaeolegol. Nid ydym yn ddigon mentrus a hyderus i dynnu sylw’r cyhoedd a’r Cymro cyffredin at wir sefydliadau Cymru. Oes, y mae cofeb yng Nghilmeri. Ond a yw’r lle hwn yn golygu rhywbeth i drwch poblogaeth Cymru? Mae’r tyrfaoedd yn tyrru yn eu miloedd i Lanelwedd nid nepell i ffwrdd. ‘Y Royal Welsh’ sy’n denu nid y garreg unig hon ar lan yr afon Irfon.

Mae’n bwysig fod unrhyw genedl gwerth ei halen yn mynnu diogelu ei hetifeddiaeth, ei hiaith a’i hanes “i gadw i’r oesoedd a ddêl y glendid a fu.” Braf oedd darllen yn yr erthygl fod ymweliadau â safleoedd archaeolegol yn denu nifer o ymwelwyr. Roedd yn codi calon rhywun hefyd darllen am waith Jamie Davies – gŵr ifanc sy’n un o sylfaenwyr Cymdeithas Archaeoleg a Hanes Llŷn a’i waith ef sydd wedi arwain at y gwaith cloddio diweddar gan Jane Kennedy o Ymddiriedolaeth Archaeolegol Gwynedd yn Nhŷ Newydd. Da gweld Cymry ifanc yn mentro ac yn arwain y gad!

Gallwch ddarllen yr erthygl ‘Nodiadau Archaeolegol’, Llafar Gwlad, 127 yma.