Mae’r dywediad ‘gwirioni’n bot’ yn tarddu, o bosib, â gwenu fel cath bot. Roedd cathod porselin yn gyffredin ers talwm, ac yn aml iawn roedd rhyw wên wirion ar eu hwynebau.
Yn Saesneg, mae’r dywediad ‘to grin like a Cheshire cat’ i’w glywed o hyd. Mae’r ‘Cheshire cat’ yn un o gymeriadau rhyfedd Lewis Carroll yn Alice’s Adventures in Wonderland – ond mae’n seiliedig ar draddodiad hŷn na hynny. Hoff ddehongliad pobl sir Gaer ydi bod y sir yn enwog am ei ffermydd llaeth ac felly bod digon i gadw’r cathod yn hapus. Yn hynny o beth, gall fod yn tarddu o’r un gwreiddyn â’r idiom Cymraeg: ‘gwenu fel cath wedi cael ei llefrith’. Awgrym arall yw mai cyfeiriad at ‘bot llefrith cadw’ ydi’r un yn y dywediad Cymraeg – roedd pot pridd felly gyda chaead llechen arno ar bob fferm oedd yn corddi.
Ond mae hanesyn arall yn esbonio pam mai dywediad braidd yn sbeitlyd ydi’r un am y ‘Cheshire cat’, gan awgrymu bod rhywun yn dangos gormod o’i ddannedd a chig ei ddannedd wrth wenu. Ers talwm, meddir, roedd peintiwr arwyddion tafarnau yn sir Gaer ac mi baentiodd sawl llun ar gyfer tafarnau o’r enw ‘Lion’. Yn anffodus, roedd rhai o’r llewod yma’n debycach i gathod – ac roedd yna wên wirion braidd ar eu safnau nhw.
‘gwenu fel be’ ddwedwch chi?
Llafar Gwlad 